Over een periode van duizenden jaren is de productie van urushi uitgegroeid van een traditioneel Japans ambacht tot een hoogstaande kunstvorm die geroemd wordt om het gebruik van natuurlijke, duurzame bronnen. Urushi-lakwerk staat bijna synoniem met Japan zelf en heeft een aantal kernwaarden die je terugziet in de opvallende ontwerpen van Mazda. Het werk van de bekroonde kunstenaar Naoya Takayama is er een mooi voorbeeld van.
“Japans lakwerk, gecoat met dunne lagen sap van de urushi-boom, is een combinatie van vorm en functie en wordt al 10.000 jaar gebruikt om objecten te beschermen en te decoreren.”
Het voelt zijdezacht, bijna huidachtig aan en betovert je met zijn diepe glans. Japans lakwerk, gecoat met dunne lagen sap van de urushi-boom, is misschien wel het hoogtepunt van ‘s lands eeuwenoude traditie en vakmanschap. En nu de wereld steeds meer om duurzame producten vraagt, is dit het ideale moment om stil te staan bij de urushi-kunst.
Urushi-sap, afkomstig van een boomsoort die alleen in Oost-Azië groeit, wordt al 10.000 jaar gebruikt om voorwerpen te beschermen en te decoreren. Een met urushi geverfd voorwerp is bestand tegen zowel bijtende zuren als tegen basen (het tegenovergestelde van zuren, zoals kalk, zeep of ammoniak). Het sap maakt voorwerpen daardoor heel duurzaam, maar omdat het tegelijkertijd vocht uit de lucht absorbeert, geeft het een delicate gloed. “De coating lijkt vochtig en zacht en heeft een unieke glans”, aldus Naoya Takayama, een bekroonde urushi-kunstenaar uit Hiroshima. “Het vergt veel vaardigheid om die textuur te produceren.”
Werken met urushi is een lastige taak die je geduld flink op de proef stelt. De kunstenaar brengt de coating in tientallen lagen aan. Elke laag moet dagenlang drogen voordat de volgende aangebracht kan worden, waarna ze tot een dikte van 0,03 mm afgeschuurd wordt. Takayama wordt geprezen om zijn unieke benadering van de akebono-nuri-techniek, waarbij hij zwarte en rode gradaties creëert over meerdere lagen in plaats van één. Op deze manier voegt hij diepte aan de decoratie toe.
Het gebruik van verflagen om diepte toe te voegen met behoud van minieme details is zo effectief, dat Mazda de techniek heeft toegepast in zijn gerobotiseerde Takuminuri-laktechnologie. Deze bootst de hand en techniek van een menselijke schilder tot in het kleinste detail na. Het jaar 2022 markeert zowel het tienjarig jubileum van Takuminuri als de introductie van een nieuwe, opvallende kleur: Artisan Red. Deze nieuwe Takuminuri-lak is ontworpen om de krachtige, fraaie vormen van de auto te benadrukken door middel van een rijkere diepte en sterkere reflecties.
Puur op het oog en met de hand vindt Takayama een uitgelezen balans tussen het toevoegen van voldoende kleur en het polijsten van het materiaal. Urushi-kunstenaars zijn creatief in het experimenteren met nieuwe ingrediënten, die ze bij het melkwitte sap voegen om nieuwe kleuren of texturen te creëren. Takayama gebruikt verpulverde oesterschelp afkomstig uit Mazda’s thuisbasis Hiroshima. Hij voegt het poeder toe aan de basiscoating, die het afgewerkte stuk vochtbestendig maakt, zodat het niet afslijt, zelfs niet als de laklaag barst. “Deze kommen moet je elke dag opnieuw kunnen gebruiken, dus daarom let ik extra op de duurzaamheid”, zegt hij.
De kustlijn van de Japanse Binnenzee biedt Takayama niet alleen oesterschelpen, maar ook inspiratie: “Ik kom tot rust als ik naar de eilanden in de oceaan staar”, zegt hij. “De prachtige zonsopkomsten en zonsondergangen geven me veel inspiratie voor mijn werk.”
Urushi wordt al sinds de prehistorie gebruikt, maar Takayama laat zich niet door traditie beperken. Misschien is dat wel de reden waarom hij in de auto naar de hiphopartiest Green Assassin Dollar luistert. Aan de basis van zijn ontwerpfilosofie ligt innovatie, zegt hij. “Vorige generaties hebben dit ambacht ontwikkeld met het oog op de toekomst, en daarom moeten ook wij ernaar streven om het ontwerp vooruit te helpen. Met tijdloze technieken wil ik nieuwe dingen maken.”
Urushi in tal van vormen
Op zoek naar meer inspiratie voor urushi-kunst in je leven? Kijk dan eens naar deze twee kunstenaars.
Kazumi Murose
De wereldberoemde urushi-kunstenaar Kazumi Murose gebruikt de maki-e-techniek, waarbij hij grof gemalen goud- en zilverpoeder op zijn met urushi bewerkte voorwerpen strooit, van briefpapierdozen tot kasten. Murose’s werk staat in topmusea zoals het Metropolitan Museum in New York en het British Museum, maar je kunt ook je eigen huis met een van zijn voorwerpen decoreren. “Juwelendoosjes of kleine schaaltjes komen in iedere woonkamer prachtig tot hun recht”, aldus de kunstenaar.
Mio Heki
Voor kunstenaar Mio Heki uit Kyoto draagt de tijd die benodigd is om het sap uit de boom te halen en om urushi na elke coating te laten drogen bij aan de vreugde in haar werk. “De wachttijd is me dierbaar, net zoals het wachten op de wisseling van de seizoenen of wanneer je je kind ziet opgroeien.” Heki maakt urushi-sieraden, van oorbellen en armbanden tot haarspelden. “De glans van een urushi-werk neemt toe naarmate je het meer gebruikt. Kies daarom iets dat je elke dag zult gebruiken”, zegt ze.
Tekst Mariko Kato / Beeld Irwin Wong